هەلویستێ هەرێمی و نێڤدەولەتی ژ هەلبژارتنێن ئەنجومەنێ نیشتیمانیێ كوردستانێ (1992)

  • HALKAFT ABDULWAHED SALIH College of Humanities, University of Duhok, Kurdistan Region-Iraq
  • KHALIL MUSTAFA OTHMAN College of Humanities, University of Duhok, Kurdistan Region-Iraq
Keywords: بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی، بەرەیێ كوردستانی، سەرھلدانا بھارا 1991ێ، كوردستانا عیراقێ، ھەلبژارتنێن ئەنجومەنێ نیشتیمانیێ كوردستانێ

Abstract

قوناغا دناڤبەرا سالێن 1991 – 1994ێ، قوناغەكا گرنگە ژ دیرۆكا بزاڤا رزگاریخوازیا كوردی ل كوردستانا عیراقێ، د ئەڤێ قوناغێدا بەرەیێ كوردستانی پلانا ئەنجامدانا سەرهلدانەكا سەرتاسەری ل كوردستانا عیراقێ دارێژت و سەرھلدان وەك پروسەیەكا نیشتیمانی و جەماوەری ل هەمی باژێر و باژێركێن كوردستانێ هاتە ئەنجامدان. بەلێ ژبەر بارۆدوخێ نێڤدەولەتی و كێماسیێن نافخویی یێن سەرهلدانا بهارا 1991ێ، هێدی هێدی باژێر و باژێركێن كوردستانێ ژ ترسا ئەنجامدانا كارێن نەمرۆڤایەتی هاتنە ڤالاكرن و كوچا ب كۆم ھاتە ئەنجامدان، كو دەنگەدانەكا نێڤدەولەتی ژێ دروست بوو. پشتی ئەڤان رویدانان ل 5ی نیسانا 1991ێ بریارا 688 یا ئەنجومەنێ ئاساییشا نێڤدەولەتی و ل 17 – 23 نیسانا 1991 دانانا هێلا (36) یا ئارامیێ بۆ پاراستنا ئاساییشا كوردستانا عیراقێ دەركەفتن. ئەڤێ چەندێ دەلیڤە رەخساند ھەلبژارتنێن ئەنجومەنێ نیشتیمانی یێ هەرێما كوردستانێ ل 19ی گولانا 1992 بھێنە ئەنجامدان و ئێكەم ئەنجومەنێ وەزیران یێ كوردستانێ ل 4ی تیرمەھا 1992 بھێتە دامەزراندن. حكومەتا عیراقێ ب چەندین رێكان دژایەتیكرنا ھەرێما كوردستانا عیراقێ كر ئەوژی ب تێكدانا رەوشا ئەمنی و ئابووری و سیاسی یا ھەرێما كوردستانێ، ژلایەكێ دیڤە هەلویستێ وەلاتێن هەرێمی (توركیا، ئیران، سوریا) گرێدای پاراستنا ئێك پارچەییا ئاخا عیراقێ بوویە و هەڤدژیا ھەر پێشڤەچوونەكێ بۆ دامەزراندنا قەوارەیەكێ فیدرالی یان سەربخۆ ل كوردستانا عیراقێ كریە. سەبارەت هەلویستێ نێڤدەولەتی ژ پێشهاتێن سیاسی یێن كوردستانێ (1991 – 1994)، ل ژێر گڤاشتن و كارڤەدانێن میدیایی و نیڤدەولەتی، بریارا (688) و دامەزراندنا هێلا (36) بۆ پاراستنا خەلكێ سڤیل یێ هەرێما كوردستانێ دەركریە

Downloads

Download data is not yet available.

References

ئێك:چاپەمەنیێن حكومی و نێڤدەولەتی:
– ب زمانێ عەرەبی:
اقليم كردستان العراق (1998): المجلس الوطني لاقليم كردستان العراق، اربيل، 1998.
جمهورية العراق، وزارة التخطيط (1992): الجهاز المركزي للاحصاء، المجموعة الاحصائية السنوية، مطبعة الجهاز المركزي للاحصاء، بغداد.
دوو: چاڤپێكەفتنێن كەسایەتی:
چاڤپێكەفتن دگەل: عەبدولعەزیز تەیب، شەمبی 31/ 10/ 2020. دهوك. (ل سالا 1954 ژدایك بوویە، ل سالا 1969 گەهشتیە ناڤ رێزێن (ص. د. ك)ێ، ل سالا 1987 بوویە كارگێرێ لقا ئێك یا (پارتی دیموكراتی كوردستان)ێ، ل سالا 1989 یێ بوویە ئەندامێ یەدەك د لیژنا مەركەزیدا د گونگرێ دەهێ یێ (پارتی دیموكراتی كوردستان)، بەرپرسێ میحوەرێ ئامێدیێ و گولان بوو ل سەرهلدانێ، پشتی سەرهلدانێ د كونگرێ یازدێ یێ (پارتی دیموكراتی كوردستان) ل سالا 1993 بوویە ئەندامێ سەركردایەتیا (پارتی دیموكراتی كوردستان)، دناڤبەرا سالێن (1992 – 2000) پارێزگارێ دهۆكی بوو، ل سالا (2000 – 2006) وەزیرێ پەروەردێ و ب وەكالەت وەزیرێ خاندنا بلند بوو، (2010 – 2014) وەزیرێ چاندنێ بوو، نوكە خانەنشینكریە و ئاكنجیێ دهۆكێ یە)
سێ: نامێن زانكۆیێ:
– ب زمانێ عەرەبی:
محمد خالد سرحان أبو الريش (2013): الاوضاع السياسية لاكراد العراق في ضوء الاحتلال الأمريكي 2003 – 2011، رسالة ماجستير في دراسات الشرق الأوسط مقدمة الى كلية الإدارة للعلوم الانسانية، حامعة الأزهر، غزة.
چار: پەرتوك:
1 – ب زمانێ كوردی و وەرگێرای:
بەدران حەبیب (1998): هەلبژاردنەكانی كوردستان "19ی ئایاری 1992" بەلگە و دەستهاوێژ، چاپی یەكەم، چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری، هەولێر.
بیار مصطفی سیف الدین (2009): كێشەی كورد لە پەیوەندیەكانی ئەمریكا و توركیا، وەرگێران، سەرحەد ئەحمەد، چاپی یەكەم، هەولێر.
بیل پارك (2010): سیاسەتی توركیا بەرامبەر باكوری عێراق، وەرگێران بەرزانی مەلا تەها، چاپی یەكەم، سلێمانی.
دلشاد مستەفا وەسانی (ب. م. چ): باشوری كوردستان هۆكاری دەرەكی و رەنگدانەوەی لە ناكوكی ناوخۆییدا، (ب. ش. چ)
رود هۆف - میخائیل لیزیك - پیتر موولەر (ب. م. چ): هەلبژاردنەكانی كوردستانی عێراق (19)ی مایسی 1992 ئەزمونێكی دیموكراسی یانە، وەرگێران: صفوت رشید صدقی، بلاوكراوەكانی لیژنەی سلێمانی رێكخراوی مافی مرۆڤ لە كوردستان، (ب. ش. چ).
سەردار عەزیر (2015): توركیا و هەرێما كوردستانێ چ جورە پەیوەندیێك، چاپا ئێكێ چاپخانەی پیرەمێرد، (ب. ش. چ).
سەلاح ڕەشید (2019): مام جەلال دیداری تەمەن لە لاوێتییەوە بۆ كۆشكی كۆماری، چاپی چوارهەم، ناوەندی رۆشنبیری ئەدیبان، سلێمانی.
سلێمان مستەفا حەسەن (2017): كورد و یەكەم ئەزمون لە شۆڕش و بەرەی كوردستانیەوە بۆ هەلبژاردن و پەرلەمانی كوردستان، چاپخانەی كارۆ، چاپی یەكەم.
سلێمان مستەفا حەسەن (2013): یاسای هەلبژاردنی پەرلەمانی كوردستان - عێراق ژمارە (1) سالی 1992 لە گەل هەمواركردنەكانی، چاپی یەكەم، ئەكادیمیای هوشیاری و پێگەیاندنی كادیران، سلێمانی.
شورەش حاجی (2018): ناسیۆنالزمی كوردیی پەرچەكردار، ناسیۆنالیزمی كوردی و حیزبی بەعس روداوەكانی 1936 - 2003، چاپخانەی چاپ و پخش ماد، تاران.
عمر محمد عامر (1997): گوتار و چاڤپێكەفتنێن هێژا مەسعود بارزانی 1990 – 1995، چاپا ئێكێ، چاپخانا خەبات، دهۆك.
كریس كۆچیرا (2012): بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد ویستی سەربەخۆیی، وەرگێڕان بۆ فارسی: عزیز ماملێ، وەرگێڕان لە فارسییەوە: حەسەن رەستگار، چاپخانەی رۆژهەلات، هەولێر.
م. س. لازاریف (2012): مێژووی كوردستان، وەرگێران: وشیار عەبدوللا سەنگاوی، چاپی پێنجەم، دەزگای چاپ و بلاوكردنەوەی رۆژهەلات، هەولێر.
ئۆفرا بینگیۆ (2013): كوردی عێراق بنیاتنانی دەولەتێك لەناو دەولەتدا، وەرگێرانی: سۆران مستەفا كوردی، چاپی یەكەم، چاپخانەی ئاراس، هەولێر.
لؤكمان ميهۆ (2009): كورد و كوردستان لە بەلگەنامە نهێنييەكانی وەزارەتی دەرەوی ئەمريكادا، وەرگێران لە ئنگليزييەوە: وريا رةحمانی، چاپخانەی رۆژهەلات، هەولێر.
2 – ب زمانێ عەرەبی و وەرگێرای:
اوفرا بينغيو (2014): كرد العراق بناء دولة داخل دولة، ترجمة وتحقيق: عبدالرزاق عبداللة بوتاني، اربيل، دار اراس.
بيار مصطفى سيف الدين (2009): توركيا وكوردستان العراق: الجاران الحائران، الطبعة الاولى، دمشق، دار الزمان.
ديفيد مكدول (2004): تاريخ الأكراد الحديث، ترجمة: راج آل محمد، الطبعة الأولى، دار الفارابي، بيروت، لبنان.
سرهنك حميد البرزنجي (2002): انتخابات اقليم كوردستان العراق بين النظرية والتطبيق: دراسة مقارنة، الطبعة الاولى، اربيل، مؤسسة موكريانی.
سوزان ابراهيم اميدي (2014): المشاركة السياسية في النظم الديمقراطية المختلفة، كردستان – العراق نموذجا، مطبعة خاني، دهؤك.
مهدي ميكائيل البوطي (2020): الابعاد الجيوسياسية للسلوك الانتخابي في انتخابات برلمان اقليم كوردستان - العراق: محافظة دهؤك انموذجا، دهؤك.
3 – ب زمانێ ئنگلیزی و وەرگێرای:
Bakhan Ako Najmalddin & Dana Ali Salih, (2016): Paradiplomacy of the Kurdistan region after 2003, present and future journal of college of law for legal and political sciences, vol (5), no (18).
Newzad A. Shukri, (2017): Explaining U. S. Foreign Policy towards Iraqi Kurdistan 2003 – 2016 why does U. S. foreign towards Iraqi Kurdistan Change, LAP LAMBERT Academic Publishing, University of Leicester.
Peter J. Lambert, (1997): the united states ana the kurds: case studies in united states engagement, master of arts in national security affairs.
4 – ب زمانێ فارسی و وەرگێرای:
مجلەی سیاست دفاعی (1392):، برسی تأپیرات سیاست خارجی تركیه در اقلیم كردستان عراق بر منافع ملی جمهوری اسلامی ایران (2013 - 1991)، سال بیست و دوم، شمارەی 85 زمستان.
جعفر حق بناه (1387): كردها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، مۆسسە فرهنگی مگالعات وتحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران، كدبازیابی در كتابخانە دیجیتالی دید، تهران.
جناب ا‌قای دكتر حمید پ. هادیان (1392): بررسی سیاست خارجی ێ‌مریكا در اقلیم كردستان عراق و تأپیر ێ‌ن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، پایان نامە برای دریافت درجە كارشناسی ارشد، رشته اندیشه سیاسی، دانشگاه ازاە اسلامی واحد تهران مركز، داود خسمه، سال تحصیلی تابستان.
محمد جودا ملكوتی (1394): سید شاهو قاسمی، سجاد ملكوتی، تحولات اقلیم كردستان عراق وتأپیر ێ‌ن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران پس از سرنگونی صدام (2013 - 2003)، علوم وفنون مرزی، سال ششم، شماره 4، زمستان 1394.
5 – ب زمانێ روسی و وەرگێرای:
МИХАИЛ РОСТОВСКИЙ, (2021): «Беспамятство» Андрея Козырева: свидетель опроверг сенсационные мемуары экс-главы МИДа, 01.06., "Редакция газеты "Московский Комсомолец" Электронное периодическое издание «MK.ru
Д. В. Стрельцова, (2014): РОССИЯ И СТРАНЫ ВОСТОКА В ПОСТБИПОЛЯРНЫЙ ПЕРИОД, ,Москва,.
Евгений Максимович Примаков,, (2018): Ближний Восток на сцене и за кулисами. Конфиденциально, Москва.
چار: ڤەكۆلین و گوتار:
أ – ب زمانێ كوردی:
بەهرام محەمەد (1998): رۆژی 19/5/1992 وەرچەخانێك لە مێژوووی گەلی كورد، گوڤاری گولان، ژمارە (175)، 23/5/1998.
رێڤینك كەمەكی (1993): بهێزئێخستنا پارتی ... بهێزكەفتنا مللەتی یە!، گوڤارا مەتین، ژمارە (20).
مصدق توڤی (1992): وانەكا نوی و هەلبژارتن، گوڤارا (مەتین)، ژمارە (7).
هەلبین محمد قاسم (1993): هەلبژارتنا جڤاتا نیشتمانی یا كوردستانێ، گوڤارا مەتین، ژمارە (16)، كانونا دووێ.
ب – ب زمانێ عەرەبی:
أ . كوردو (1992): الانتخابات الكردية واعلام النظام، مجلة مةتين، العدد (8).
احمد محمد عبدو و نجم الدين محي الدين الريكاني (2018): التغيير في السياسة الخارجية تجاه الدول الجوار للفترة 2003 - 2015 (العراق انموذجا)، مجلة تكريت للعلوم السياسية، جامعة تكريت، العدد (14).
امجد زين العابدين طعمة و نوار جليل هاشم (2018): اقليم كوردستان العراق في السياسة الامريكية - قراءة استشراقية، بحث من وقائع مؤتمر الدولي الثالث للقضايا القانونية (ilic2018) كلية القانون:جامعة ايشك - اربيل 10/5/2018.
بيار مصطفى سيف الدين (2009): اتجاهات السياسة التركية نحو كوردستان العراق في التسعينيات من القرن العشرين، مجلة جامعة كركوك للدراسات الانسانية، جامعة كركوك، المجلد (4)، العدد (2) خاص بمؤتمر كلية التربية.
عادل محمد حسين العليان و محمد كرم عبد علي (2018): القضية الكوردية في العراق و الموقف الامريكي منها (1990 - 1992)، مجلة الملوية للدراسات الاثارية والتاريخية، المجلد (5) العدد (13).
پێنج رۆژنامە:
1 – ب زمانێ كوردی:
ئالای ئازادی (رۆژنامە)، ژمارە (40)، 20/ 9/ 1992.
خەبات (رۆژنامە)، ژمارە (624)، چوارشەمب 1/7/1992.
خەبات (رۆژنامە) ، ژمارە (625)، چوارشەمب 8/7/1992.
خەبات (رۆژنامە)، ژمارە (636)، هەولێر، 2/ 9/ 1992.
2 – ب زمانێ عەرەبی:
جریدة الجبهة الكردستانية، العدد (5)، 12/8/1992.
شەش: سایت: . www.bakerinstitute.org/files/13647
حەفت: بەرنامەیێن تەلەفزیونی یێن توماركری:
تەلەفزیونا خەبات، كەنالێ دهوك، كونگرێ روژنامەڤانی، 7/9/1992.
تەلەفزیونا كوردستان - كەنالی سلێمانی، كونگرێ روژنامەڤانی، 7/9/1992.
Published
2021-12-01
How to Cite
SALIH , H. A., & OTHMAN, K. M. (2021). هەلویستێ هەرێمی و نێڤدەولەتی ژ هەلبژارتنێن ئەنجومەنێ نیشتیمانیێ كوردستانێ (1992). Journal of Duhok University, 24(2), 420-440. https://doi.org/10.26682/hjuod.2021.24.2.19
Section
Humanities and Social Sciences