خۆبەرزەكرنا تاكەكەسی د ئەدەبێ دیاسپۆرایێ كوردیدا رۆمانا (خەجا بەرلینی) یا حەسەن ئیبراھیم و (پێلێن بێریكرنێ) یا مستەفا ئایدوگان وەك نموونە

  • SHAVEEN DILSHAD ISMAEL Depat. of Kurdish Language, College of Languages, University of Duhok , Kurdistan Region-iraq
  • AMEEN ABDULQADER OMAR Depat. of Kurdish Language, College of Languages, University of Duhok , Kurdistan Region-iraq
Keywords: رۆمان، دیاسپۆرا، كەلتوورێ بیانی، ئەدلەر، خۆبەرزەكرنا تاكەكەسی

Abstract

ئەدەبێ دیاسپۆرایێ ئەو بەرھەمێن ئەدەبی بخۆڤەدگریت یێن نڤیسەر ل وەلاتێن بیانی و دویری وەلاتێن خۆ ل ژێر باندۆرا رەوشەنبیری و كەلتوورێ بیانی دنڤێسن. ئەڤ ڤەكۆلینە بزاڤەكە بۆ دویڤچوونا ئەدەبێ دیاسپۆرایێ كوردی یێكو ژلایێ تورەڤانێن كوردڤە ل وەلاتێن بیانی ھاتییە نڤێسین، ب تایبەتی ژانرێ رۆمانێ. ھەروەسا ڤەكۆلین ھەولددەت كاریگەرییا كەلتوورێ بیانی ل سەر نڤێسەرێ كورد یێ ل دیاسپۆرایێ دژیت دیاربكەت و تا چ راددە كەلتوورێ بیانی دناڤ رۆمانێن ئەواندا رەنگڤەدایە. ئێک ژ دژوارترین دەرھاڤێژتێ ئەڤێ كاریگەریێ خۆبەرزەكرنا تاكەكەسییە. ڤەكۆلینێ ب مفا وەرگرتن ژ دیتنێن دەروونناس ئەلفرێد ئەدلەری د ئەڤی بیاڤیدا دویڤچوونا پەیوەندیا بەرزەبوون دناڤ كەلتوورێ بیانی ب خۆبەرزەكرنا تاكەكەسیڤە كرییە.

بۆ ئەنجامدانا ئەڤێ ڤەکۆلینێ دوو رۆمان وەك كەرەستێ ڤەكۆلینێ ھاتینە ھەلبژارتن كو نڤێسەرێن ھەردوو رۆمانان ل دیاسپۆرایێ دژین. ئەوژی رۆمانێن (خەجا بەرلینێ) یا حەسەن ئیبراھیم و (پێلێن بیریكرنێ) یا مستەفا ئایدوگان. ڤەكۆلینێ سەلماندییە كو كەسایەتیێن ھەردوو رۆمانان كەڤتینە د ھەڤركیەكێدا ل گەل كەلتوورێ بیانی و تووشی رەوشەكا دەروونی بووینە و پەنا برییە بەر خۆبەرزەكرنا تاكەكەسی ژ ئەگەرێ ئەوان كاودانێن د وەلاتێن بیانیدا دژین

Downloads

Download data is not yet available.

References

( ) حەسەن ئیبراهیم: ل سالا 1966 ل گۆندێ كێڤلا لسەر ب قەزا سێمێلێ ژدایك بوویە، ئامادەیا پێشەسازی یا دهوكێ بداوی ئینایە. پەیمانگەها تێلوبێتێلان ل بەغدا بداوی ئینایە. ل ده‌ستپێكا سالێن هەشتێیان دەست بنڤیسینێ كرییە‌. ل سالا 1985 ئێكە‌مین كورتەچیرۆك درۆژنامه‌یا ھاوكاری ژماره‌ 791 دا به‌لاڤ بوویه‌ بناڤێ (كه‌چه‌ل)، ل سالا 1991 دگه‌ل ھنده‌ك ھه‌ڤالان كوڤارا (تیرۆژ) ل سێمێلێ ده‌ركرن. كو ئێكه‌مین كوڤار بوو لده‌ڤه‌را سێمێلێ. ئه‌ندامێ دامه‌زرێنه‌ر و ‌به‌رێوه‌به‌رێ بنگه‌ھێ رۆشنبیری لسێمێلێ بوو. ل سالا 1992 بوویه‌ ئه‌ندامێ ئێكه‌تییا نڤیسه‌رێن كورد تایێ دھوكێ. ژ سالا 1995 ل ئەلمانێ ئاكنجی یە. ئەندامێ دامەزرێنەر یێ ناوەندا كورد و ئەلمان لباژێرێ نورنبێرگێ یە. ل سالا 2000 دوو كومه‌لێن چیرۆكان به‌لاڤ كرینه‌ بناڤێ.(1ـ چاڤێن من... چاڤێن وی. 2ـ توخیبێ مرنێ). ل سالا 2004 دوو په‌رتوك ب ناڤێ (كومه‌له‌كا چیرۆكا بناڤێ ھه‌لوو ئه‌ورۆپا) و (رۆمانه‌ك بناڤێ (دۆزه‌خا سپی) به‌لاڤ كرینه‌ ئەڤە ئێكەمین ڕۆمانا وی بوو. ل سالا 2006 رۆمانا دووێ بناڤێ (شه‌ڤێن سار) ژ وه‌شانێن ئێكه‌تییا نڤیسه‌رێن كورد ل دھوكێ به‌لاڤ كرییه‌. ل سالا 2007 كومه‌له‌كا چیرۆكان بناڤێ (ڤارێبوونا حه‌زان) به‌لاڤ كرینه‌. ل سالا 2008 رۆمانا سیێ (شه‌ڤێن پراگ) ژ وه‌شانێن ئێكه‌تییا نڤیسه‌رێن كورد لدھوكێ به‌لاڤ كرییه‌. ھه‌ر ل سالا 2008 رۆمانا چارێ (مه‌مۆ كه‌و به‌ردا) ژ وه‌شانێن چاپخانا شه‌ھید ئازاد ھه‌ورامی. كه‌ركوك به‌لاڤ كرییه‌. ل سالا 2010 چار رۆمان چاپكرینە‌، بناڤێن.1 ـ سیلاڤ و مێرێن وێ. 2 ـ خه‌جا به‌رلینی. 3. سڤێتلانا. 4- ئەڤین و ئەنفال. ل سالا 2013 ڕۆمانا بەرچاڤكا جادویی ژ وەشانێن ئێكەتیا نڤیسەرێن كورد تایێ دهوكێ چاپ بویە. ل سالا 2014 ڕۆمانا سێگوشەیا تاوانێ ژوەشانێن ڕێڤەبەریا گشتی یا چاپ و بەلاڤكرنێ لدهوكێ چاۆ بوویە. ل سالا 2016 رۆمانا بناڤێ نە ژبەرخاترا چاڤێن عیسایی بوون. ل سالا 2019 رۆمانا كۆچۆ... فەرمانا رەش لسەر ئەركێ نڤیسینگەها رێزدار نێچێرڤان بارزانی چاپ بوویە.ل سالا 2020 رۆمانا كویسەلە،
ئەو مرۆڤێ ژ مرنێ رەڤێ چاۆ بوویە. ل سالا 2022 رۆمانا لەیلۆ لسەر ئەركێ خوە لچاپخانا پەروەر. دهوك چاپ كر. پەیوەندیا تەلەفۆنی ل گەل نڤێسەری، 18/ 4/ 2023.
2)) موستەفا ئایدوگان: نڤیسەر و وەرگێر رومانڤیسەكێ‌ كوردە ل سالا 1957 ل گوندێ‌ (قەلەچیێ‌) كو د كەڤندا د گوتنێ‌ (دنێسەرێ‌) و دنوكەدا دبێژنێ‌ (قز ل تە پە) ل سنورێ‌ باژێرێ‌ مرردینا كوردستانا باكور ژ دایك بوویە، قوناغێن حواندنا خو هەر ل (دنێسەرێ‌) تەمام كرینە و پێنج سالان ل دەوروبەرێن وێ‌ كارێ‌ ماموستایێ‌ كریە، ژبەر بارودوخێن سیاسی و نەچاریێ‌ ل 7\12\1985 قەستا ژ دەرڤەی وەلاتی كریە و ل وەلاتێ‌ سویدێ‌ ئاكنجی بوویە تا مافێ‌ پەنابەریێ‌ ل سوید وەرگرتی پاشان ل سویدێ‌ دەست ب تملمكرنا خواندنێ‌ كریە و ل زانكویێن سویدێ‌ بەشێ‌ (وەرگێرانێ‌) ل زانكویا (ئاپ سالا) خاندیە و ل زانكویا (ستوكهولمێ‌) بەشێ‌ خواندنێن (زماندانێ‌) تمامكریە و دیسان زڤریە زانكویا (ئاپ سالا) ب بپسپوریا (زمان و فیلولوژیا) دوماهی ب خواندنا ئەكادیمی ئینایە. (ئایدوگان) شیایە د بوارێ‌ چالاكێن خوێن زمانی دا خزمەتەكا مەزنا زمانێ‌ كوردی بكەت و ل سالا 1995 بویە ئەندامێ‌ گروپێ‌ (كورمانجی) كو گروپەكێ‌ تایبەت بوو ب خزمەتكرنا ز مانی و ئەڤ گروپە هەر شەش مەهان جارەكێ‌ د كومبوون، گوڤارەك ب ناڤێ‌ (كرمانجی) دەردئێخست و تیدا دیت و بوچونێت خو لسەر مژارێن جورا و جورێن زمانی بەرچاڤ كرن، هەردیسان چەند سالان بوویە رێڤەبەرێ‌ گوڤارا (بەربانگ) و چەندین گوتارێن هەمە جور د گوڤارێن (نودەم – ئارمانج – پێلێن چریسك – سەربەستی... هند) بەلاڤكرینە، و ناڤبری دەستەكێ‌ بالا د بوارێ‌ وەرگێرانێ‌ دا هەیە و شیایە چەندین شاكارێن جیهانی وەرگێریتە سەر زمانێ‌ كوردی، ژ ئەوان بەرهەمان: 1- زاروكا شەڤێ‌ – جاك لەندەن. 2- سولتانێ‌ فیلان – یاشار كەمال. 3- ناڤێ من سورە - ئورهان پامووك. 4- فەرهەنگا سویدی – كوردی – دبوارێ‌ رومانی دا رومانا وی یا (پێلێن بیركرنێ‌) ل وەشان خانەیا (نودەم) هاتیە چاپكرن، و نڤیسەر (مستەفا ئایدوگان) نوكە ل سویدێ‌ ژیانێ‌ بەردەوام دكەت. پەیوەندیا تەلەفۆنی ل گەل نڤیسەری، 26/ 4/ 2023.

ئیبراھیم، حەسەن (2010). خەجا بەرلینێ. چاپا ئێكێ، سلێمانی، و ژ وەشانێن چاپخانا سەرکەوت.
ئەمین، كاوە (2003). ناسیۆنالیزمی كوردی، خەبات بۆ دەولەتێكی نەتەوەیی، بەراوردێك لە بەینی سێ پارتی كوردی دا. ھەولێر: دەزگای ئاراس بۆ چاپ و بلاوكردنەوە.
ابوزید، مردان رفعت (2021). رەنگڤەدانا كەلتووری د رۆمانێن (محمد سلیم سواری) دا. دھۆك: وەشانێن پەرتووكخانا گازی.
احمد، كمال مظهر (2013). كردستان في سنوات الحرب العالمية الاولى. ترجمة: محمد الملا عبدالكريم. بیروت: دار الفارابی.
ادلر، الفرد (1996). سیكولوجیتك فی الحیاة كیف تحیاھا؟ ترجمة عبدالعلى الجسمانى. عمان: دار العربیة للعلوم.
أدلر، الفرد (1994). علم النفس الفردى لألفرد ادلر. القاهرة: مكتبة الأسرة.

اسماعيل، عزالدين (1963). التفسير النفسي للادب. بيروت: دار العودة ودار الثقافة.
باڵەكی، یادگار ڕەسول (2005). سیماكانی تازەكردنەوەی شیعری كوردی 1898 – 1932. دھۆك: دەزگەھێ سپیرێز.
برادە، محمد (1996). أسئلة الرواية؛ أسئلة النقد. الطبعة الاولی. الدار البیضاء: (ب. د).
بن عمر، سھیلة (2014). (الثنائيات المكانية عند شعراء "جماعة الرابطة القلمية" – من جغرافيا المكان الى شعرية المكان). مجلة مقاليد. كلية الاداب واللغات، جامعة ورقلة، العدد (7). الجزائر. ص ص 19 – 30.
بن قری، اسماء و مباركة، عبدالناصر (2020). (تمثيلات التراث الشعبي في رواية "قدس الله سري" لمحمد الأمين بن ربيع). مجلة اشكالات في اللغة والادب. المجلد (9)، العدد (2).
بوتاني، عبدالفتاح علی یحیى (1988). (عبدالرزاق بدرخان البوتاني نشاطه الثقافي والسياسي). مجلة كاروان. العدد (65). اربيل. ص ص 127 – 149.
بەدرخان، جەلادەت عالی (2006). "هەرەكۆل ئازیزان" لە بارەی كێشەی كوردەوە سەبارەت بە دوورخستنەوە و بلاوە پێكردنی كوردان. وەرگێران: زریان رۆژهەلاتی. سلێمانی: (ب. د).
پیربال، فەرهاد (2001). (عەبدولرەحیم رەحمی هەكاری تازەكەرەوەی شیعری نوێی كوردی). گۆڤاری زانكوی سلێمانی. ژمارە (8). سلێمانی.
المدينة جريدة (2015). الدياسبورا Diaspora، متاح على شبكة الانترنيت على الرابط: https://www.al-madina.com/article/417321/
حاجی، سالم جاسم (10/5/ 2018). رەڤەندا كوردی ل ئەوروپا بەرزەبوون د ناڤبەرا دوو كۆلتوران دا. سمینارەكە ل زانكۆیا دھۆك – كولیژا زانستێن سیاسی ھاتییە پێشكێشكرن.
حاجی، سالم جاسم (28/ 5/ 2022). ھەڤدیتنا كەسایەتی، سەنتەرێ جینوساید. زانكۆیا دھۆك.
حاجی، سەنگەر قادر شێخ محەمەد (2009). بنیاتی گێرانەوە لە داستانی (مەم و زین)ی ئەحمەدی خانی و رۆمانی (شاری مۆسیقارە سپییەكان)ی بەختیار عەلی دا. دھۆك: دەزگەھێ سپیرێز.
حمادي، صبري مسلم (1980). أثر التراث الشعبي في الرواية العراقية الحديثة. بيروت: المؤسسة العربية للدراسات والنشر.
حمايزي، صابرينة وحمايزي، سهام (2019). سردية الشتات الفلسطيني وصورة اللاجئ في رواية "حرمتان ومحرن" لصبحي الفحماوي. رسالة ماجستير. كلية الاداب واللغات. جامعة العربي بن مهيدي ام البواقي. الجزائر.
حمد، صاحب عبدالله (2016). "الضياع وعلاقتخ ببعض المتغيرات لدى طلبة المرحلة الاعدادية". مجلة نسق. العدد (14). ص ص 249 – 276.

محەمەدحەسەن، گولستان بەدەل (2011). ژیننامەیا خوەیی وەك جۆرەكێ ئەدەبی (نورەددین زازا) وەك نموونە. دهوك: دەزگەهێ سپیرێز یێ چاپ و وەشانێ.
بەرواری، خالد میكائیل (2019). تیورێن كەسایەتی. چاپا ئێكێ. دهۆک: (ب. د).
الخفاجي، محمد عبدالمنعم (1986). قصة الأدب المهجري. بيروت: دار الكتاب اللبناني للطباعة والنشر.
الخفاجي، محمد عبدالمنعم (1992). دراسات في الأدب العربي الحديث ومدارسه. الطبعة الأولى. بيروت: دار الجبل.
داود، انس (1967). التجديد في شعر المهجر. القاهرة: دار الكتاب العربي للطباعة والنشر.
الذيابات، علي محمد (2008). الاتجاه التأملي في القصيدة الاردنية من عام 1921 – 2006م. رسالة ماجستير. كلية الدراسات العليا. جامعة مؤتة. الاردن.
ڕەشوانی، حوسێن (1983). (حاجی قادری كۆیی مامۆستا و ڕابەری نەتەوەی كوردن). گۆڤاری كاروان، ژمارە (7). ل ل 87 – 103.
زارا، نورالدین (2001). (ھاوار و چاندا كوردی). گۆڤارا رۆژنامەڤانی. سالی دووەم، ژمارە (5). ھەولێر. ل ل 154 – 172.
زاز، نورالدين (2001). حياتي الكوردية او صرخة الشعب الكوردي. ترجمة: روني محمد دملي. اربيل: دار ئاراس للطباعة والنشر.
زكي بك، محمد امين (1985). خلاصة تاريخ الكرد وكردستان، من اقدم العصور حتى الان. ترجمة: محمد علي عوني. الجزء الاول. الطبعة الثالثة. بيروت.
زنكي، دلاور (2021). روشن بدرخان (حياتها وأعمالها). قامشلو.
زوقاغ، حسينة ومحمودي سامية(2013). الحنين في الشعر الهجري نسيب عريضة أنموذجا. رسالة ماجستير. جامعة أكلي محند أولحاج – البويرة. الجزائر.
زيتوني، لطيف (ب. ت). أدباء المهجر وأزمة الانشطار الروحي. ص 2. كتاب الكتروني متاح على شبكة الانترنيت على الرابط: https://ia801908.us.archive.org/12/items/lis_ad45/lis_ad4503.pdf
سعيد، ادوارد (1984). (تأملات في المنفى). الكرمل معهد الدراسات الشرق الاوسط. مجلد (6)، العدد (12)، مجموعة (1)، فلسطين.
السلوم، محمد (2018). (أدب اللجوء السوری الشتات والتعبیر الأدبی، مركز حرمون للدراسات المعاصرة). الدوحة. قطر.
سويسي، نادية و عون، سعاد (2018). (المعجم الشعري عند جماعة المهجر "ايليا أبو ماضي) انموذجا. رسالة ماجستير. كلية الاداب واللغات. جامعة الشهيد حمة لخضر – الوادي. الجزائر.
الشحات، محمد (2006). سرديات المنفى. الاردن: الازمنة للنشر والتوزيع.
شراد، شلتاغ عبود (1985). حركة الشعر الحر في الجزائر. الجزائر: المؤسسة الوطنية للكتاب.




شڤان، رێزان (2012). ھیومانیزم د ھۆزانا نوی یا كوردی دا. چاپا ئێكێ، دھۆك: (ب. د).
الصحناوي، هدى سلامة (2015). (الشعر المهجري المعاصر – قصي عسكر نموذجا). مجلة الدراسات البصرة. جامعة البصرة مركز دراسات البصرة و الخليج العربي. السنة العاشرة. العدد (20). البصرة، ێ ێ 96 - 143.
طرشي، زهية (2016). تشكيل التراث في أعمال محمد مفلاح الروائية. رسالة ماجستير. كلية الآداب واللغات. جامعة محمد خضير بسكرة. الجزائر.
عامر، مخلوف (2005). توظيف التراث في الرواية. الطبعة التاسعة. القاهرة: منشورات دار الأدبي.
عبدالمطلب، محمد (د. ت). أدوات الخطاب الشعري المعاصر. الطبعة الثالثة. الرباط: مؤسسة جائزة البابطين.
علاق، فاتح (1987). النزعة التأملية في شعر الرابطة القلمية، رسالة ماجستير، جامعة حلب، سوريا.
عەبدولرەحمان، لقمان محەمەد (2022). ھێمایێن سوفیگەریێ دناڤبەرا ھۆزانا كلاسیك و نویخوازا كوردیدا كرنانجییا سەری وەك نموونە، ناما ماستەرێ، زانكۆیا دھۆك، كولیژا پەروەردا بنیات، دھوك.
فاطمة الزهراء، عماري وشارف دليلة (2017). النزعة التأملية عند جبران خليل جبران – أبو القاسم الشابي دراسة مقارنة. رسالة ماجسيتر (غير منشورة). جامعة د. الطاهر مولاي – سعيدة. كلية الاداب واللغات والفنون. الجزائر.
فندی، ڕەشید (1996). خانی و حاجی ڤەكۆلینەكا ئەدەبیە. دهۆك: (ب. د).
قانیع، مەریوان وریا (2005). ناسیونالیز و سەفەر كورد لە دیاسپۆرا، سلێمانی: (ب. د).
كومەلێك نووسەر (2008). رۆمان چی یە. و: جەواد مستەفا. دهوك: (ب. د).
گودەرزی، سیاوەش (2011). هەوییەتی كورد، میدیا، تاراوگە، فیدرالیزم. سلێمانی: (ب. د).
محمد، نظمي عبد البديع (1976). أدب المهجريين بين أصالة الشرق وفكر الغرب. القاهرة: دار الفكر العربي.
میران، سەردار حمید (1986). دیوانی حاجی قادری كۆیی. بغداد.
ناصو، عزالدین (18/ 5/ 2022). ھەڤدیتنا كەسایەتی، سەنتەرێ پشكچی. زانكۆیا دھۆك.
الناعوري، عيسى (1977). ادب المهجر. الطبعة الثالثة. القاهرة: دار المعارف.
ھرۆری، صلاح محمد سلیم محمود (2010). مالباتا بەدرخانیان بزاڤا وێ یا سیاسی و رەوشەنبیری دناڤبەرا سالێن 1959 – 1900ز دا ڤەكۆلینەكا دیرۆكی یە. دھۆك: دەزگەھێ سپیرێز.
Ahmadzadeh, Hashem (2003). Nation and novel a study of persian and kurdish narrative discourse, Uppsala Universitet.
Ammann, Birgit (2000). Kurdologie, band 4, Kurden in Europa, berlin.



Aydogan, Mustafa (1997). Pêlên bêrîkrinê. Stokholm. Weşanên nudem.
Halvorson-Taylor, Martien A. (2016). Diaspora Literature. https://www.bibleodyssey.org/en/people/related-articles/diaspora-literature.
Shai, Jacob (2019) Diaspora Literature and Stereotypes Concerning Contemporary Art in Africa. https://thesiscommons.org/arjtb/
Pirbal, Farhad (1990). Dura wlati, in: yekgirtin. Nr, 11 Denmarken, voorjaar. (koerdisch).
Pokharel, Bhawana (2020). Diaspora and Diasporic Literature: Condition to Consciousness, The Outlook: Journal of English Studies, Vol. 11, July, pp. 86–98.
Published
2023-06-04
How to Cite
ISMAEL , S. D., & OMAR, A. A. (2023). خۆبەرزەكرنا تاكەكەسی د ئەدەبێ دیاسپۆرایێ كوردیدا رۆمانا (خەجا بەرلینی) یا حەسەن ئیبراھیم و (پێلێن بێریكرنێ) یا مستەفا ئایدوگان وەك نموونە. Journal of Duhok University, 26(1), 468-491. https://doi.org/10.26682/hjuod.2023.26.1.29
Section
Humanities and Social Sciences