ئاكامه جوگرافییهكانی پڕۆسهی جینۆسایدی گهلی كورد ئهنفالی چوار وهك نموونه
Abstract
تاواني ئةنفال جؤريَكة لة بيَوذدانترين ومةترسيدارترين ثرِؤسة كة لة دةيةي هةشتةمي سةدةي بيستةم بةرامبةر بة نةتةوةيةكي ستةمديدة وخيَرلةخؤ نةديو ئةنجامدرا كة نةتةوةي كوردة لة لايةن رِذيَميَكي رِةطةز ثةرست ودكتاتؤر بة ناوي رِذيَمي بةعس، ئاكامة نةريَنيةكاني ئةم تاوانة دلَتةزيَن وقيَزةوونة لة ساتي ئةنجام دانييةوة تاكو ئيمرِؤ ولة داهاتووش دةبيندريَت لة سةر كؤمةلَطاي كوردةواري لة رِووي جوطرافي و ذينطةيي وكؤمةلَايةتي ودةروونييةوة.
ئةوةي جيَطاي سةرنجة ئةم تاوانة نةفرةت ليَكراوة بة شيَوازي جياواز لة ساتةكاني ئاشتي و شةرِدا درِندانة ئةنجامدراوة، هةر وةك رِذيَمة درِندانة يةك لة دوايةكةكاني عيَرِاق دذي نةتةوةي كورد ئةنجامي داوة لةو كاتانةي لة دانووستان وئاشتي دا بووة لة طةلَ نةتةوةي كورد يا لةو كاتانةي لة شةرِدا بووة. لة بةر ئةوة تا ئيَستا ئةو برينة قوولَة لة دلَي كؤمةلَطاي كوردةواري سارِيَذ نةبووة بة بةردةوام خويَني ليَدةتكيَت بة تايبةتي ئةو ساتانةي ئةنجامدةراني بة تةواوي دادطايي نةكراون و ئازادانة دةبيندريَن.
شالَاوي ئةنفالي ضوار ئةو ثرِؤسةية بوو كة لة ٣/٤ مايسي سالَي ١٩٨٨ دذي نةتةوةي كورد لة هةردوو بةري رِاست وضةثي زيَي بضووك ئةنجام دراكة بةشيَك لة يةكة كارطيَرِييةكاني قةزاكاني ضةمضةمالَ وناوةندي كةركووك ودوبز ودؤكان وكؤيةي طرتةوة ، و لة تةنها ثيَنج رِؤذي خايةند. بةم شيَوةية نزيكةي (٣٩٨٥كم2) بةر شالَاوةكة كةوت، و نزيكةي (2548كم2) رِاستةوخوَ بةر شالَاوةكة كةوت، لة شالَاوي ئةنفالي ضوار ئةو طوندانةي كةوتنة ضوارضيَوةي شالَاوةكة طةيشتة (٢٦٧) طوند. لةمانة نزيكةي(١٢٧) طونديان رِاستةوخؤ بةر شالَاوةكة كةوتن ئةنفال كران، ئةوةي تر هةنديَكيان تةخت وويَرانكران وهةنديَكي تر سوتيَندران و ئةواني تر ضؤلَكران لة دانيشتوانةكةي وتالَان كران بة هؤكاري جياوازةوة، لة طةلَ ئةوةش هةردوو طوندي طؤثتةثة وعةسكةر لة شةوي ٣/٤ مانطي مايسي سالَي ١٩٨٨ لةلايةن رِذيَمي عةفلةقي كيمياباران كران، تةنها لة طؤثتةثة بة ثيَي سةرضاوةكان (١٠٠) كةس شةهيدكرا، و(٢٢٠)كةسي تر ذةهراوي وبرينداربوون(١). و هةمان سةرضاوة ئاماذة بةئةوة دةكات كة ذمارةي شةهيد وئةنفالكراوةكان لةسةرةتا دةست ثيَكردني ثرؤسةكة تا كؤتايي طةيشتة نزيكةي (٤١٦٨)شةهيد وئةنفالكراو.
Downloads
References
2- تاڵهبانی ، نوری، (٢٠٠٢) به نێونهتهوهیی كردنی كارهساتی ئهنفال،گۆڤاری سهنتهری برایهتی، ژماره(٢٤)، چاپخانهی وهزارهتی پهروهرده،ههولێر.
3-International Encyclopedia (1972) , v.no.
4- مخلوف، الشیخ محمد حسنین محمد،(١٩٨٢)، صفوه البیان لمعانی القرأن، الگبعه الپالپه، المگبعه غیر معروفه.
-5 R.G. Grant, (2000), Praten over Genocide,vert.Uit Engels.
6- عبدالوهاب، حومد،(١٩٧٨)، الاجرام الدولی، الگبعه الاولی،مگبعه جامعه الكویت، الكویت. ،و دزهیی،یوسف،(٢٠٠١) ئهنفال،كارهسات،ئهنجام و ڕهههندهكانی، چاپی یهكهم، چاخانهی وهزارهتی پهروهرده، ههولێر.
-7 Encycolpedia Americana. (1978) vol.12, New York.
8- صدیق،عبدالرحمن،(٢٠٠٢) ئهنفال له ڕوانگهی ئیسلامهوه،گۆڤاری سهنتهری برایهتی، ژماره(٢٤)، چاپخانهی وهزارهتی پهروهرده،ههولێر.
9- نهقشهبهندی، ئازاد محهمهدئهمین،(٢٠٠٢)، پڕۆسهكانی ئهنفال وچهند تیبینییهك و سیما سهرهكییهكانی، گۆڤاری سهنتهری برایهتی، ژماره(٢٤)، چاپخانهی وهزارهتی پهروهرده،ههولێر.
10- گوڵ،مارف عومهر،(١٩٩٧)،جینۆسایدی گهلی كورد له بهر ڕۆشنایی یاسای تازهی نێودهولهتاندا ، چاپی یهكهم، چاپخانه نییه، ئهمستردام.
11- دزهیی،یوسف،(٢٠٠١)، سهرچاوهی پێشوو.
-12 MEW, (1993), Genocide in Iraq. The Anfal Campaign Against the Kurd, Middle East Watch, A division of Human Rights Watch, New York.
-كتێبهكه كراوه به كوردی له لایهن: عهزیز، جهمال میرزا(٢٠٠٠)، عێڕاق و تاوانی جینۆساید، شاڵاوهكانی ئهنفال دژی كورد، ڕێكخراوی چاودێری مافی مرۆڤ خۆرههڵاتی ناوهڕاست، بهرلین.
13- محهمهد، موراد حهكیم،(٢٠٠٤)ئاكامه كۆمهڵایهتی یهكانی سیاسهتی ڕاگواستنی گهلی كورد له عێڕاق له سهردهمی بهعسدا،سهنتهری لێكۆڵینهوهی ستڕاتیژی كوردستان، سلێمانی.
14-چاوپێكهوتن لهگهڵ (د. محمد شوانی) خهڵكی گوندی سمایل بهگی له ڕێكهوتی 24/3/2019.
-15 MEW, (1993), Genocide in Iraq, opcit .
16- تاڵهبانی ، عهدالهت، (١٩٩٩)، ئهنفال و نهێنییهكانی، چاپخانه نییه، ههولێر.
17- مصگفى،مهابات محمد جمیل،(٢٠١٢)، دور العوامل الجغرافیه فی الانتاج الزراعی فی قچاو چمچمال و سبل تنمییه، رساله ماجستیر مقدمه الی كلیه الاداب، جامعه صلاح الدین- اربیل.
18- عهزیز،ڕۆستهم سهلام،(٢٠٠٦)، دابهشبوونی جوگرافی نشینگه گوندییهكان له قهزای كۆیهو كاریگهری لهسهركرداری گهشهپێدانی،نامهی ماستهر پێشكهش به بهشی جوگرافیای زانكۆی كۆیه.
19- مفتی زاده، سیامهندی(١٩٩٩)،جینۆساید له عێڕاقدا،پهلامارهكانی ئهنفال بۆ سهر كورد،چاپی یهكهم، چاپخانهی خاك، سلێمانی.
20- الجمهوریه العراقیه، وزاره الزراعه،(١٩٨٧)، مدیریتی الزراعه فی محافڤتی اربیل و كركوك،قسم التخگیگ و المتابعه، بیانات غێر منشوره.
21- توێژهربه بهكارهێنانی سستمی زانیارییه جوگرافییهكان GIS ، بهرنامهی Arc gis,v10.3.
22- مصگفى،مهابات محمد جمیل،(٢٠١٢)، سهرچاوهی پێشوو.
23- عهزیز،ڕۆستهم سهلام،(٢٠٠٦)، سهرچاوهی پێشوو.
24-سهلیم، هیوا صادق(٢٠٠٦) جوگرافیای دانیشتوانی قهزای كۆیه(١٩٥٧-١٩٩٠)، مگبعه دار الشۆون الپقافیه، بغداد.
25-عومهر، لوقمان وسو،(٢٠٠٩)،بنهماكانی جوگرافیای گهشت وگوزار به پڕاكتیزهكردنی له قهزای كۆیه، چاپخانهی شههاب، ههولێر.
26- چاوپێكهوتن لهگهڵ پێشمهرگهی دێرین(مام نجم الدین)، خهڵكی گوندی قزلیجه ، دانیشتووی شاری ههولێر،٢/٢/٢٠١٩
.
It is the policy of the Journal of Duhok University to own the copyright of the technical contributions. It publishes and facilitates the appropriate re-utilize of the published materials by others. Photocopying is permitted with credit and referring to the source for individuals use.
Copyright © 2017. All Rights Reserved.