كاریگه‌رییا ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر واتابوون و ڕێزمانیبوونا ڕسته‌یا زمانێ كوردى (گوڤه‌را به‌هدینى) وه‌كو نموونه
Abstract
بابه‌تێ ڕۆلێن واتایى ژ بابه‌تێن گرنگێن زمانییه، ئه‌ڤ ڤه‌كۆلینه هه‌وڵدانه‌كه بۆ دیاركرنا كاریگه‌رییا ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر په‌یداكرنا ڕسته‌یێن گونجاى، ژ لایێ واتایێڤه و دیاركرنا نه‌دروستیێ د بكارهینانا ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر په‌یداكرنا ڕسته‌یێن نه‌گونجاى، هه‌روه‌سا كاریگه‌رییا ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر په‌یداكرنا ڕسته‌یێن ڕێزمانى، هه‌روه‌سا دیاركرنا نه‌دروست بكارهینانا ڕۆلێن واتایى ل سه‌ر په‌یداكرنا ڕسته‌یێن نه‌ڕێزمانى، د ئه‌ڤێ ڤه‌كۆلینێدا هه‌وڵ هاته دان، كو هه‌ردوو لایه‌نێن واتابوون و ڕێزمانیبوونێ جودا بهێنه دیاركرن و ل سه‌ر ڕسته‌یێن زمانێ كوردى، گۆڤه‌را به‌هدینى بهێنه په‌یره‌وكرن، هه‌روه‌سا هه‌ردوو پێكڤه ژى هاتینه دیاركرن. و كا چه‌وا دروست بكارهینانا ڕۆلێن واتایى ڕسته‌یێن گونجاى و ڕیزمانى به‌رهه‌مدهینیت.
ڤه‌كۆلین ل دویڤ ڕێبازا وه‌سفى شیكارى هاتییه ئه‌نجامدان و مۆدێلا (ڤان ڤالین)ى بۆ ڕولێن واتایى يا سالا (2001ز) هاتییه بكارهینان، هه‌روه‌سا نموونه ژ ئاخڤتنا ئاساییا خه‌لكێ سه‌نته‌رێ دهۆكێ هاتینه وه‌رگرتن، گرنگترین پرسیارێن ڤه‌كۆلینێ ئه‌ڤه‌نه: چه‌وا ڕۆلێن واتایى كارتێكرنێ ل سه‌ر دروستبوونا ڕسته‌یێن گونجاى و ڕێزمانى دكه‌ن؟ ئه‌رێ نه‌دروست بكارنه‌هینانا ڕۆلێن واتایى دبیته ئه‌گه‌رێ په‌یداكرنا ڕسته‌یێن نه‌گونجاى یان نه ڕێزمانى؟
ل دوماهییێ ژى گرنگترین ئه‌نجامێن ڤه‌كۆلینێ هاتینه دیاركرن، گرنگترین ئه‌نجام ئه‌وبوو ئه‌و ئەگەر ڕۆلێن واتاییێن ئارگیومێنتێن كارى ل گه‌ل ئه‌وان ڕۆلان بگونجن یێن پریدیکەیت وه‌ردگریت دێ واتابوون و ڕێزمانیبوون په‌یدابن، به‌لێ ئه‌گه‌ر ل گه‌ل نه‌گونجن دێ واتانه‌بوون و ڕێزمانینه‌بوون په‌یدابیت
Downloads
References
(2)بۆ پتر پێزانین سه‌باره‌ت سیمایێن واتایى، بنێره: (عه‌بدولسه‌لام نه‌جمه‌دین عه‌بدوللا و شێرزاد سه‌برى عه‌لى، 2011، 190-193).
(3) ئه‌و ڕۆلێن واتایێن ماى هه‌رچه‌نده باهرا پتر دبنه گرێیا به‌ند، به‌لێ هه‌ردیسان هلبژارتنا ئه‌وان دكه‌ڤیته ژێر ده‌ستهه‌لاتا پریدیكه‌یتى (كارى) چونكى ((له پێكهاتێكى سینتاكسى داخراودا (ڕسته) كه‌ره‌سه‌یه‌ك به سه‌ر كه‌ره‌سه‌یه‌كى تر یا كه‌ره‌سه‌كانى تردا زاڵه و سیمایه‌كى تایبه‌ت له سیما واتاییه‌كانى خۆى به سه‌ریاندا ده‌سه‌پێتێ. له سنورى ڕسته‌دا كار ده‌ستهه‌ڵاتداره))( ڤیان سلێمان حاجى سلێڤانه‌یى،94،2001)
(4) دوو دیتن بۆ ڕێزمان و واتایێ هه‌نه، دیتنه‌ك ڕێزمانێ و واتایێ پێكڤه گرێدده‌ت و ڕێزمانێ دكه‌ته بنه‌ما و واتا وه‌كو ڕه‌گه‌زه‌كێ شرۆڤه‌كارى ته‌ماشه‌دكه‌ت، لایه‌نگرێ ئه‌وێ دیتنێ (چومسكى) بوو و دیتنه‌كا دى دیاردكه‌ت كو واتا پێكهاتا قوول یا ڕستێیه و ڕێزمان ب تنێ هۆكاره‌كه بۆ ڤه‌گوهازتنا پێكهاتا قوول بۆ پێكهاتا ب سه‌رڤه و دبێژنه ئه‌ڤێ دیتنێ (واتاسازییا به‌رهه‌مهینانێ) (صلاح الدین صالح حسنین، 2005، 115).
ژێده‌ر
(أ)ژێده‌ر ب زمانێ كوردى:
تاڵیب حوسێن عه‌لى، هه‌ندێ لایه‌ن له په‌یوه‌ندى نێوان ڕسته و واتا له كوردیدا،چاپى یه‌كه‌م،چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر، 2014.
سه‌باح ڕه‌شید قادر، هه‌ندێ لایه‌نى ڕێزمانى ده‌سه‌ڵات و به‌ستنه‌وه (GB) له زمانى كوردیدا، چاپخانه‌ى حاجى هاشم، هه‌ولێر، 2009.
شێرزاد سه‌برى عه‌لى، واتاسازى، چاپا ئێكێ، چاپخانا هاوار، دهوك، 2015.
عه‌بدولسه‌لام نه‌جمه‌دین عه‌بدوللا و شێرزاد سه‌برى عه‌لى، زمانڤانییا تیۆرى، چاپا ئێكێ، چاپخانه‌یا حه‌جى هاشم، هه‌ولێر، 2011.
عه‌بدولواحید مشیر دزه‌یى، واتاسازى چه‌ند لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كى سیمانتیكى و پراگماتیكییه، چاپى یه‌كه‌م، چاپخانه‌ى خانى، هه‌ولێر، 2009.
ڤیان سلێمان حاجى سلێڤانه‌یى،ڕێككه‌وتن له شێوه‌ى ژوورووى زمانى كوردیدا، زانكۆى سه‌لاحه‌ددین، كۆلێجى ئادابى،نامه‌ى ماسته‌ر، هه‌ولێر ،2001.
(ب)ژێده‌ر ب زمانێ عه‌ره‌بى:
ابى بشر عمرو بن عثمان بن قنبر، الكتاب-كتاب سيبويه، الجزء الاول، الطبعة الثالثة، مكتبة الخانجي للنشر، القاهرة، 1988.
احمد مختار عمر، علم الدلالة، القاهرة،الطبعة الخامسة، عالم الكتب 1998.
جون لاینز،اللغة و المعنى و السیاق،ت:عباس صادق الوهاب، ط١، دار الشؤون الثقافیة العامە،بغداد، 1987.
جون لوینز، اللغة و اللغويات، ت:محمد العناني، ط1،دار جرير للنشر و التوزيع، الاردن، 2009.
جیفرى بوول، النظرية النحوية،ت: مرتضى جواد باقر،ط1، بيروت،المنظمة العربية للترجمة، 2009.
عبدالرحمن الشولی،فلسفة المعنى فی الفکر واللغة و المنطق،ط١، دار النهچە العربیة، بیروت، 2016.
عبدالرحمن طعمة، اللغة و المعنى و التواصل، ط1، دار كنوز المعرفة العلمية، 2020.
عبدالعزیز یاسین عبدالله و عبدالسلام مرعی جاسم، الدلالة النحوية عند النحاة العرب، مجلة اداب الرافدين، العدد (66)، 2013، ص (1-24).
صلاح الدین صالح حسنین،الدلالة و النحو، مكتبة الاداب للنشر والتوزيع، القاهرة، 2005.
فاضل صالح السامرائی،2000الجملة العربية والمعنى، الطبعة الاولى،دار ابن حزم، بيروت.
محمد حماسة عبداللطیف، النحو و الدلالة مدخل لدراسة المعنى النحوي- الدلالي، الطبعة الاولى، دار الشروق، 2000.
نضیرة صحراوی، قضايا الدلالة في تفسير الجلالين، رسالة ماجستير،كلية الاداب واللغات، جامعة الحاج لخضر-باتنة،الجزائر. 2011-2012.
(ج) ژێده‌ر ب زمانێ ئینگلیزى:
Abrusán,M.(2019). Semantic Anomaly: Pragmatic Infelicity and Ungrammaticality, 5 On line available at:URL//http://www.semanticsarchive. net/Archive/mQ5N2EzN/Abrusan.SemanticAnomaly.Ungrammaticality.pdf
Al-Salman,S.M.(2017).Grammaticality, Meaningfulness, and Acceptability: A Historical Perspective: Amwrican Research Journals,Volume 3,Issue 1,(1-11).
Cruse,A.(2006).A Glossary of Semantics and Pragmatics.Edinburgh University Press. Edinburgh.
Crystal,D.(2008). A Dictionary of Linguistics and Fonetics. Sixth edition.Blackwell Publishin Ltd.
Fromkin,V. and ect (2011).An introduction to language:9th edition.Canada. Wadsworth. Cengage Learning.
Lau,J.H. and etc (2017).Grammaticality, Acceptability, and Probability: A Probabilistic View of Linguistic Knowledge: Cognitive Scince A Multidisciplinary Journal.41.p (1202-1241).
Radford,A.(1997). Syntax Aminimalist Introduction: First Published. Cambridge University Press.United Kingdom.
Trask,R.L,(1999). Key Concepts in Language and Linguistics: First Published.Published By Routledge. London and New York.
Valin,JR.R.D,(2001). An Introduction to Syntax: First Published. Cambridge University Press.UK.
Zimmermann,T.E and Sternefeld,W(2013). Introduction To Semantics- An Essential Guide To the Composition Of Meaning. De Gruyter Mouton.Germany.
It is the policy of the Journal of Duhok University to own the copyright of the technical contributions. It publishes and facilitates the appropriate re-utilize of the published materials by others. Photocopying is permitted with credit and referring to the source for individuals use.
Copyright © 2017. All Rights Reserved.
